بررسی جامعه شناختی الگوهای اندیشه روشنفکری در ایران معاصر

این پژوهش با عنوان « بررسی جامعه شناختی الگوهای اندیشه روشنفکری در ایران معاصر » ، در حوزه مطالعات جامعه شناسی معرفت و جامعه شناسی روشنفکران ، به توصیف و طبقه بندی الگوهای اندیشه روشنفکران ایرانی و تبیین تحول اخیر در الگوی اندیشه آنان می پردازد . سوال های اصلی این پژوهش عبارتند از : چگونه می توان الگوهای اندیشه روشنفکری را طبقه بندی کرد؟ تحول درالگوهای اندیشه روشنفکری ایرانی چگونه قابل تبیین است ؟ . چارچوب مفهومی مطالعه بر پایه بررسی آرا گرامشی ،العطاس ، فوکو ، مانهایم ،هابرماس ، باومن ، بل ، لیوتار ، ترنر ، بندا ، پوسنر ، جاکوبی ، تورن ،ایرمن ، شلر ، سعید و گیدنز تدوین شده است. براساس این چارچوب مفهومی الگوهای اندیشه ای روشنفکران را می توان در سه دسته کلی عام گرا،خاص گرا و ترکیب عام و خاص قرار داد که البته هر یک از این سه الگو از دو الگوی فرعی تشکیل می شوند . به بیان بهتر مدل توصیفی این پژوهش الگوهای اندیشه روشنفکری را به شش الگو شامل : عام گرایی آرمانی ، عام گرایی ترکیبی ،خاصگرایی محلی (بومی)،خاصگرایی تخصصی، تخصص گرایی کل نگر و اندیشه جهانی – محلی تقسیم می کند . روش پژوهش در این مطالعه ، روش اسنادی و تحلیل محتوای کیفی است که با کاربرد ابزار پرسشنامه معکوس صورت گرفته است . دوره زمانی این پژوهش چهار دهه اخیر را در بر می گیرد . بر اساس نتایج این مطالعه در بین روشنفکران ایرانی می توان الگوهای متعدد اندیشه را تشخیص داد. ازسوی دیگر امروزه فضای روشنفکری در حال تغییر و تحول است . با توجه به تحولات اخیر در عرصه جهانی و ملی هم اکنون الگوی جدیدی از اندیشه روشنفکری در حال شکل گیری است که مبتنی بر دو ویژگی تعامل تفکر محلی–جهانی و تخصص گرایی کلیت نگر است . به بیان بهتر تیپ نوین روشنفکری ایرانی دارای دو مشخصه اصلی است : 1- اندیشه این روشنفکران مبتنی بر تعامل تفکر جهانی و محلی است . 2- این تیپ نوظهور روشنفکران ایرانی متخصصانی هستندکه در حرفه خود تنها به عنوان به عنوان یک متخصص جز نگر عمل نمی کنند بلکه به جای حرفه گرایی محدود از نوعی حرفه گرایی اجتماعی برخوردارند . در این الگوی جدید کلیت و تخصص به هم نزدیک شده اند . صاحبنظران مورد مطالعه همچنین تحول اخیر در الگوی اندیشه روشنفکری را با توجه به عوامل مختلف ساختاری و عاملیتی تبیین کرده اند . این عوامل عبارتند از : انقلاب اسلامی ، جنگ تحمیلی ، فرو ریختن اردوگاه کمونیسم و شکست آرمان های چپ رادیکال، شکل گیری نظریه ما بعد تجدد گرایی ( پست مدرنیسم ) ، گسترش تکنولوژی های اطلاعاتی ، تغییر و تحول اوضاع بین المللی ، توده ای شدن آموزش - پرورش و آموزش عالی مدرن ، جهانی شدن ،جنبش دوم خرداد و.... .